Mu karere ka mu karere ka Gatsibo gahunda yo gusuzuma abaturage indwara zitandura babasanze aho bari bikozwe n’abajyanama b’ubuzima,bavuga ko bigiye kubafasha kumenya uko bahagaze badakoze ingendo bajya kwa muganga,ibizatuma barushaho gusobanukirwa uko birinda izo ndwara.
Kuriuyuwa05Nzeri,kukigonderabuzimacyaKabarore hatangirijweubukangurambagabwokwirindaindwarazitandura ndetse hanasuzumwa abaturage bikozwe n’abajyanamab’ubuzimabomuKarerekaGatsibobahugiriwegusuzumaindwarazitandura,bakazafashaabaturagekumenyaukoubuzimabwabobuhagaze.
Ababajyanamab’ubuzimabahaweamahugurwakugupimadiyabete,indwaray’umuvudukow’amarasonogupimaumubyibuhoukabijebahereyekuburebureufitebabugereranyijen’ibiroufite,ahahobazajyabapimaumubyibuhoukabijeushoboragutezaumuntuikibazo.
Bamwe mu baturage bavuga ko gusuzumwa izo ndwara n’abajyanama bizabasha kuzisonanukirwa no kuzirinda nacyane ko hari abatazisuzumishaga bitewe no kugorwa no kugera Ku bigonderabuzima, imyumvire ndetse n’ibindi nkuko babisobanura.
Musengimana Selaphine wo mu murenge Kabarore yagize ati:”Ni byiza kuko n’unundi abajyanama n’ubuzima bari basanzwe batuba hafi kuba bagiye kuzajya badusuzuma bizadufasha kwisuzumisha kuko hari abagorwaga no kugera Ku kigonderabuzima abandi ntitubishishikarire.”
Mukankundiye Pascasie utuye mu murenge wa Rwimbogo nawe ati:”Gusumwa indwara zitandura badusanze aho dutuye bizatuma buri wese abyitabira kandi turusheho gusobanukirwa no kumenya amakuru y’izi ndwa,rero turashima iyi gahunda.”
Abajyanamab’ubuzima nabo behamya ko bagiye kugira uruhare mu guhindura imyumvire baturage bafitekundwarazitandura.
NyiringogaBoniface, avuga kobafiteinshinganozo gupima no gukurikiranaumurwayibamazegupima,kugezaubwoagezekwamugangandetsen’uwabayatangiyeimiti agakurikiranwa kigira ngo ayifate bikwiye.Ati:”Dufite inshingano zo gusuzuma ndetse tukankurikira uwo dusuzumye kugeza ageze kwa muganga ikindi kandi uwabafite indwara tukamenya niba afata imiti uko bikwiye.”
TwagiramariyaEugenie,yakomejeagiraati:“Tugomba kubagindurira imyumvire kuko benshibazikoiziariindwaraz’abakire,rero tugiyekuzihagurukira, kuko tuzajyatubasangamungozabokugirangobamenyeukobahagaze,nuko biri bitwara nyuma yo gusuzumwa.”
NyiringogaBonifacenaweniumujyanamaw’ubuzimayemezakobafiteinshinganozogukurikiranaumurwayibamazegupima,kugezaubwoagezekwamugangandetsen’uwabayatangiyeimitinaweagakurikiranwaukoayifata.
DrUwinkindiFrançois,Umuyoboziw’ishamirishinzwekurwanyaindwara,zirimon’izitanduramukigocy’Igihugugishinzweubuzima-RBC, avuga ko iyigahundayokwegerezaabaturageuburyobwokwisuzumishaindwarazitandurababonaizatangaumusarurokubatarabonagaumwanyawokujyakwamuganga ndetse ko impamvuhashyizwehoigipimocy’imyakabazajyabaherahobapima,yagizeati:”Iyi gahunda izafasha abaturage kuko hari abagorwaga no kugera ku kigonderabuzima,ubu rero bazajya basuzumirwa mu rugo iwabo.”
Yakomeje agira ati “Indwarazitandurazizamukacyaneukoimyakanayoizamuka,izirerozigwanabicyaneabantubarihejuruy’imyaka35,ubunibobarikwibandaho.”
SibomanaFrolence ushinzwegushyiramubikorwaporoguramuyitwaHealthHeartAfrica yatekerejwenaAstraZeneca ikanayiterainkungamuRwanda bishyizwe mubikorwanaPATH avuga ko nyuma yo kubona koabarwayib’indwarazitandurabagendabiyongerabahisemogushakaukobakoranan’abajyanamab’ubuzimakugirangoubukangurambagakuriizindwarabukomerezemumidugudun’amasibohaniyongerehogupimaizindwara,kugira ngo n’abatazitaho basobanukirwe.
Umuyoboziw’AkarerekaGatsibowungirijeushinzweiteramberery’ubukungu,SekanyangeLeonard, avuga kobizeyekoikigikorwakizagendaneza kuko abajyanamab’ubuzima basanzwe bafashwa kandi nagakorana n’abaturage neza.
Yagize ati:“Iyourebyeizindwaranyinshiziterwan’umubyibuhoukabijen’indyozidakwiye,ubuniukubagirainamayokuryaindyoikwiye,bakanywaamazi,bagakorasiporo,ikindibakirindaumubyibuhoukabijekukonawosimwiza.”
Mu karere ka Gatsibo habarurwa abajyanamab’ubuzima basaga 1500, ikigikorwakizatangiranan’utureredukorananaPATHaritwoGatsibo,GakenkenaNyarugenge.
Imibareitangazwan’Ishamiry’Umuryangow’Abibumbye(OMS/HMO),niuko71%by’imfuzosekuIsizibazifitanyeisanon’indwarazitanduranahoibindibigasigarana29%.
Imibarey’ubushakashatsibwakozwemumyaka5ishizeigaragazakomiliyoni41z’imfuzibonekaburimwakakuberaindwarazitandura.
NimugiheMuRwandaubushakashatsibwakozwenaMinisiteriy’Ubuzimabugaragazako59%by’imfubifitanyeisanon’indwarazitandura.